Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Dyskusje historyczne na temat przedwojennego Neustettin.
Post Reply
Polelum
Posts: 379
Joined: 09 Oct 2009, 17:55
Location: Appalachia

Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by Polelum »

Niestety, nie znam niestety odpowiedzi na to pytanie.
Wśród wielu dawnych zanotowanych nazw Szczecinka jest wielokrotnie potwierdzony "Klein Stettin", od którego najprawdopodobniej pochodzi nazwa "Nowoszczecin" lub "Nowy Szczecin" (te dwie nazwy występują ponoć w źródłach z 1647 i 1707 roku, ale nie potrafię tych informacji zweryfikować - może ktoś mi pomoże?).

Jak nazywali miasto np. mieszkańcy i włodarze Starostwa Hamersztyńskiego, którego granice przebiegały zaledwie 10 km od miasta?

Załączam mapę kolejową Pomorza wydaną w Polsce w 1922 roku.
Szczecinek figuruje już na niej jako "Szczecinek" :D
Attachments
mapa_kolejowa_1922.jpg
mapa_kolejowa_1922.jpg (108.85 KiB) Viewed 13652 times
Polelum
Posts: 379
Joined: 09 Oct 2009, 17:55
Location: Appalachia

Re: Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by Polelum »

Prostuję swój błąd. "Nowoszczecin/Nowy Szczecin" pochodzą oczywiście od "Nien Stetin/Neuen Stettin/Neu-Stettin/Neustettin", etc. Od "Klein Stettin" (Mały Szczecin) może ew. pochodzić nazwa "Szczecinek".

Jako "rekompensatę" za błąd załączam fragment szwedzkiej mapy z 1696 roku lokującej Szczecinek (Nien Stetin) gdzieś na północ od ... Bobolic (sic!) nad jakimś tajemniczym jeziorem :D Mapa została wykonana przez hrabiego Dahlberga, który dla regionu wsławił się tym, że w 1657 roku zniszczył przepiękny zamek w Złotowie, należący w tym czasie do wojewody kaliskiego Andrzeja Karola Grudzińskiego (cyt. za http://www.zamki.pl" onclick="window.open(this.href);return false;). Sztych (wykonany przez tego samego Dahlberga!) przedstawiający zamek złotowski znajduje się w zbiorach szczecineckiego muzeum.
Attachments
dahlberg_szczecinek.jpg
dahlberg_szczecinek.jpg (113.2 KiB) Viewed 13654 times
Stach
Posts: 3717
Joined: 28 Jan 2007, 23:31

Re: Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by Stach »

Fajnie też dzisiaj brzmi "Białogród" :-)
Polacy nazywali tak kiedyś Belgrad (Józef Beck podczas wizyty w stolicy Jugosławii w 1936 r.).
Polelum
Posts: 379
Joined: 09 Oct 2009, 17:55
Location: Appalachia

Re: Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by Polelum »

KUNM - Komisja Ustalania Nazw Miejscowości powołana do życia w 1945 r. i działająca do 1960 miała pełne ręce roboty na Pomorzu. Część nazw miała już polskie odpowiedniki (Szczecinek, Koszalin, Kołobrzeg), ale niektóre trzeba było dosłownie wymyślać od nowa. Czasami nazwy okazywały się nietrafione i zmieniano je po wielu latach; tak np. było w przypadku Ratzebuhr, które po wojnie przemianowano na Racibórz Szczecinecki. Dopiero w 1953 roku nadano miastu nazwę "Okonek", która funkcjonuje do dzisiaj. Białogard mnie osobiście podoba się bardziej niż Białogród .... ale już np. jeśli chodzi o Czarne, to zostałbym przy Hamersztynie (brzmi mniej "słowiańsko", ale za to bardziej dostojnie. Byly też inne wersje dla Stolp (Stołp, Sztołp), ale w końcy wybrano Słupsk (i chyba dobrze). A propos: nazwy bardzo wielu miast niemieckich od niepamiętnych czasów mają polskie odpowiedniki. Aachen to Akwizgran, Regensburg to Ratyzbona - te nazwy są powszechnie znane. Ale kto wie, że np. Magdeburg to Dziewiń, Brandenburg to Brenna, a Stralsund to Strzałów, etc ....? :) W niemieckim nazewnictwie topograficznym na Pomorzu i Meklemburgii (także we wschodnim Szlezwiku-Holsztynie) aż się roi od prastarych słowiańskich nazw. Tzw. Limes Saxoniae, granica między Obodrytami i Sasami przebiegała aż 500 km na zachód od Szczecinka!
User avatar
bronx
Site Admin
Posts: 5469
Joined: 25 Feb 2005, 10:18
Location: Nstn in Pomm.
Contact:

Re: Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by bronx »

Urzędowo nazwa Szczecinek została nadana/potwierdzona aktem prawnym: Zarządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 7 maja 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości. Opublikowane w Monitorze Polskim 1946 nr 44 poz. 85. Poniżej tekst źródłowy zarządzenia. Co ciekawe było to pierwsze z wielu zarządzeń tego organu w sprawie nadawania nazw. Pomimo tego, że w dokumencie tym podana jest również prawidłowa odmiana nazwy Szczecinek (forma przymiotnikowa), to np w dokumencie nadającym nazwę naszej rzeczki "Nizica" z 11 lutego 1949 roku, powiat jest nazywany "szczecińskim".
M19460085.pdf
(176.84 KiB) Downloaded 721 times
Jako bonus, Rozporządzenie Ministra Administracji Publicznej z dnia 11 lutego 1949 r. o przywróceniu i ustaleniu nazw miejscowości. M.P. 1949 nr 17 poz. 225 gdzie znajduje się informacja o nadaniu nazwy Nizica rzece Niesedop, również podaje się tam nazwy dla jeziora Trzesiecko i Wielimie.
M19490225.pdf
(1.46 MiB) Downloaded 521 times
User avatar
bronx
Site Admin
Posts: 5469
Joined: 25 Feb 2005, 10:18
Location: Nstn in Pomm.
Contact:

Re: Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by bronx »

Kto i kiedy nazwał Neustettin (Nowy Szczecin) Szczecinkiem nadal jest owiane tajemnicą. Dotychczas najstarszym, przynajmniej dla mnie, źródłem wymieniającym nazwę Szczecinek był Tygodnik ZIEMIA z 06.08.1910 roku.
ziemia_1910.jpg
(237.46 KiB) Downloaded 9204 times
W dokumentach źródłowych dotyczących kampanii pomorskiej Generała Dąbrowskiego z 1807 roku nazwa naszego miasta pada wielokrotnie, jednak nigdy nie pada słowo Szczecinek. Zawsze jest to Neustettin, Nowy Szczecin albo różne spolszczone odmiana słowa Neustettin np. "Neu Stetinowi".

Wg powyższego można domniemywać, że nazwa Szczecinek powstała pomiędzy 1807 rokiem a 1910. Niestety rozrzut lat nadal spory, ale pętla się zaciska :)

W 1920 roku wydany zostaje, Skorowidz polsko-niemiecki i niemiecko-polski miejscowości Województwa Pomorskiego i w. m. Gdańska.
skorowidz_nazw.jpg
skorowidz_nazw.jpg (91.96 KiB) Viewed 12874 times
skorowidz_nazw2.jpg
skorowidz_nazw2.jpg (73.81 KiB) Viewed 12893 times
Oczywiście on również podaje już nazwę Szczecinek:
skorowidz_nazw3.jpg
skorowidz_nazw3.jpg (147.94 KiB) Viewed 12901 times
Najciekawsza w tej publikacji jest przedmowa, w której wymienione są źródła informacji w tej książce zebrane.
Celem dostarczenia wojsku karty operacyjnej Województwa Pomorskiego urzędom zaś i publiczności polskiej mapy tejże dzielnicy odpowiadającej nowoczesnym wymaganiom, wydaliśmy kartę l : 300 000 opracowaną na podstawie najnowszej karty sztabowej. Nazwiska miejscowości, rzek i jezior zestawiono według następujących źródeł:
1. "Słownik geograficzny ziem polskich", Warszawa.
2. "Fontes" , Toruń.
3. "Statystyka ludności kaszubskiej" Stefana Ramulta. Kraków 1899.
4. "Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich itd.", Dr. W. Kętrzyńskiego, Lwów 1879.
5. "O ludności polskiej w Prusach niegdyś krzyżackich", Dr. W. Kętrzyńskiego, Lwów 1882.
6. "Skorowidz ważniejszych miejscowości Prus Kró1ewskich", Ks. W. Wojciechowskiego i Dr. P. Spandowskiego, Poznań 1918
7. „Materjały i przyczynki do dziejów nadmorskiego miasta Pucka oraz dawnej ziemi Puckiej” B. Ślaskiego , Warszawa 1916.
8. "Gryf", pismo dla spraw kaszubskich, rocznik II., Kościerzyna 1910.
9. „Mapa Pomorza Kaszubskiego” Fr. Bąkowskiego.
Uważając, że mapę szczegółowym skorowidzem uzupełnić należy, opracowano w tym celu polsko-niemiecki i niemiecko-polski spis wszystkich nazwisk podanych na wyżej wym. karcie.
Nazwiska niemieckie wypisano podług ostatniej książki pocztowej z 1914go roku.
Nazwy o polskiem brzmieniu czerpano z wym. dziewięciu źródeł oraz z kartoteki „Komisji dla ustalenia nazw", którą utworzył w r. 1919 Podkolnisarjat N. R. L. na Prusy Król. Komisja w której skład weszli: Ks. Czaplewski, Ks. Mańkowski, Ks. Wojciechowski i Dr. Majkowski ustaliła nazwiska przedewszystkiem podług brzmienia dzisiaj przyjętego, posługując się w razie niepewności 1.Ramułtem, 2. Słow. Geogr., 3. Ketrzyńskie, 4. Bärem, 5. dziełem prof. Lorenza oraz 6. „Geschichte des Kreises Flatow”, Dyr. O. Görckego.
Ostateczne ustalenie poprawnego brzmienia wszystkich nazwisk w Wojew. Pomor. potrwa kilka lat, dopiero wtenczas będzie można wydać szczegółowe i uzupełnione karty l : 25 000, l : 100 000, l : 200 000 i l : 300 000. Wiedząc dobrze, że karta i skorowidz nie mogą być bez błędów i niedokładności, prosimy wszystkich ziomków, by zechcieli uzupełnienia i sprostowania przesyłać na ręce komisji dla ustalenia nazw w Toruniu, aby w ten sposób ułatwić tę mozolną pracę.
Za współpracę i pomoc pozwalamy sobie wyrazić szczere podziękowanie Ks. Kozierowskiemu, Tow. Przyj. Nauk w Poznaniu, p. mec. B. Chrzanowskiemu, p. inż.. Hoffmannowi, „Komisji dla ustalenia nazw” i p. Krahlowi.

Zakład Kartograficzny Dow. Okr. Gen. w Poznaniu.
Wszystkie źródła pochodzą z końca XIX wieku i początku XX. Idąc tym tropem odnajdujemy najstarsze dotychczas źródło podające nazwę Szczecinek. Jest nim:

"Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza wraz z przezwiskami niemieckiemi = Die Polonischen Ortsnamen der Provinzen Preussen und Pommern und ihre Deutschen Benennungen", Lwów 1879, autorstwa Dr Wojciecha Kętrzyńskiego.

(więcej informacji o Wojciechu Kętrzyńskim )
nazwy_prus.jpg
nazwy_prus.jpg (111.66 KiB) Viewed 12872 times
nazwy_prus2.jpg
nazwy_prus2.jpg (73.48 KiB) Viewed 12873 times
Niestety trudno powiedzieć, czy autorem słowa jest Dr Wojciech Kętrzyński, czy nazwę tą przepisał z dostepnych sobie źródeł. Dość szeroko opisuje sposób pracy i z jakich materiałów korzystał w przedmowie do tej publikacji, jednak dotyczy to głównie terenów Prus Królewskich i Książęcych. Odnośnie Pomorza, jest tylko taki fragment:
IV. Materyały, które odnoszą się do Pomorza, są bardzo szczupłe i mieszczą się w źródłach powyżej wykazanych. Najważniejszem z nich jest wydany przezemnie „Regestr poboru podwoynego z r. 1648”, który zawiera spis dóbr szlacheckich położonych w powiatach bytowskim i lęborskim. Niektóre szczegóły zawiera również dzieło Schwengla "Apparatus pauper etc." Nazwy zaś dziś jeszcze używane zestawił Dr. Cejnowa w swem dziełku powyżej przytoczonem. Powiat więc słupski nieomal jedynie na nim się opiera; form skażonych jest tam niemało, ale że je łatwo poznać, umieściłem je także, sądząc, że takowe nie będą bez interesu - przynajmniej dla badaczów języka.
Jedno jest pewne, nazwa Szczecinek była już w 1879 roku [!], dalsze kroki w badaniu jej pochodzenia trzeba by szukać prawdopodobnie w dziełach Floriana Ceynowa lub Aleksandra Hilferdinga.
Polelum
Posts: 379
Joined: 09 Oct 2009, 17:55
Location: Appalachia

Re: Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by Polelum »

Panie Bronx! Bardzo dobra i fachowa robota! Dziękuję i gratuluję! ;-)
User avatar
bronx
Site Admin
Posts: 5469
Joined: 25 Feb 2005, 10:18
Location: Nstn in Pomm.
Contact:

Re: Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by bronx »

Kolejne źródło z nazwą Szczecinek, chociaż zbytnio nic nowego nam nie mówi o dacie powstania nazwy Szczecinek, bo wyżej mieliśmy już starsze źródła, ale odnotowuję że takie też istnieje. Ponadto przedstawia ciekawy opis miasta.

I Tom słownika wydany został w 1880 roku, hasło Neustettin pojawia się w Tomie VII z 1886 roku, gdzie jest odnośnik aby "obaczyć" to hasło jako Szczecinek. Hasło Szczecinek pojawia się w Tomie XI z 1890 roku. Tu pojawia się nazwa Szczecinek, ale jako alternatywa używana również Nowy Szczecin. I mamy również opis: Gleba piaszczysta nieprzepuszczalna, dlatego zimna i nieurodzajna; klimat ostry i zmienny; woda do picia z przymieszkami wapiennymi dlatego niezdrowa; w dodatku powietrze morowe i inne epidemie co wyludniają miasta a i zgorzeć do szczętu się miastu zdarzyło, nie łatwo się żyło w XIX wiecznym Szczecinku :) No i mamy jeszcze możliwość szybkiego zorganizowania ponownych obchodów 700 lecia w Szczecinku bo podawana jest data założenia Szczecinka na 1313 rok. :)

Powiat szczecinkowski też ma swój urok, przyznacie sami.
0003.jpg
0003.jpg (91.29 KiB) Viewed 11684 times
0833.jpg
0833.jpg (324 KiB) Viewed 11683 times
0025.jpg
0025.jpg (304.66 KiB) Viewed 11688 times
Stach
Posts: 3717
Joined: 28 Jan 2007, 23:31

Re: Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by Stach »

bronx wrote:Gleba piaszczysta nieprzepuszczalna, dlatego zimna i nieurodzajna; klimat ostry i zmienny; woda do picia z przymieszkami wapiennymi dlatego niezdrowa; w dodatku powietrze morowe i inne epidemie co wyludniają miasta
To powiadasz, że z którego roku jest to opis...?
Polelum
Posts: 379
Joined: 09 Oct 2009, 17:55
Location: Appalachia

Re: Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by Polelum »

Wietrzę tu prowokację Kronospanu :lol:
User avatar
bronx
Site Admin
Posts: 5469
Joined: 25 Feb 2005, 10:18
Location: Nstn in Pomm.
Contact:

Re: Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by bronx »

Jako uzupełnienie do tematu dwa dodatkowe źródła, pierwszy to mapa Królestwa Polskiego z 1831 roku, gdzie używano nazwy Nowy Szczecin (tutaj N. Szczecin).
krolestwo_polskie1831.jpg
krolestwo_polskie1831.jpg (180.81 KiB) Viewed 9924 times
Oraz druga również mapa Królestwa Polskiego ale z 1889 roku, gdzie co ciekawe używa się również jeszcze nazwy Nowy Szczecin, mimo że Kętrzyński wcześniej już podawał nazwę Szczecinek. Być może wydawca się nie wysilał, tylko przedrukował nazwy z jakiejś wcześniejszej mapy.
krolestwo_polskie1889.jpg
krolestwo_polskie1889.jpg (41.81 KiB) Viewed 9937 times
User avatar
bronx
Site Admin
Posts: 5469
Joined: 25 Feb 2005, 10:18
Location: Nstn in Pomm.
Contact:

Re: Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by bronx »

Pojawił się ciekawy dokument wnoszący małą cegiełkę wiedzy do tematu od kiedy używa się nazwy Szczecinek.

List jest wysłany ze Zgierza, do Szczecinka i co ciekawe zaadresowany jest po polsku jako:

Iza (Izba?) Królewsko Pruskiego Sądu Ziemsko Miejskiego w Nowym Szczecinie w Pomeranii.

???(dla mnie nieczytelne)
w Nowym Szczecinie

List opisany jako wysłany w 1839 roku, chociaż mi sie wydaje że jednak w 1858. Nie mam pewności, czy został dostarczony, ponieważ pojawia się również pieczęć urzędu pocztowego z Poznania i chyba to jest pieczęć powrotna (być może ze względu na to polskie adresowanie). No chyba że przeszła tylko przez ręce poznańskiej poczty a ta zostawiła tego ślad, w końcu była to przesyłka międzynarodowa i być może Poznań je obsługiwał na wejściu do Królestwa Pruskiego. Wymaga to dokładniejszego zbadania.

Co najważniejsze, użyto nazwy Nowy Szczecin, czyli w okolicach połowy XIX wieku, nazwa Szczecinek nie była znana powszechnie.
1-13-1-014.jpg
1-13-1-014.jpg (86.37 KiB) Viewed 9710 times
1-13-1-014a.jpg
1-13-1-014a.jpg (59.13 KiB) Viewed 9706 times
Polelum
Posts: 379
Joined: 09 Oct 2009, 17:55
Location: Appalachia

Re: Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by Polelum »

Bardzo ciekawy materiał! Dzięki!
User avatar
bronx
Site Admin
Posts: 5469
Joined: 25 Feb 2005, 10:18
Location: Nstn in Pomm.
Contact:

Re: Od kiedy używa się nazwy "Szczecinek"?

Post by bronx »

Kolejny kamyczek do tego ogródka. Na mapie z 1849 roku, używano nazwy Nowy Szczecin, brak Szczecinka, z czasem coraz bardziej zaczynam się przekonywać, że to chyba Kętrzyński wymyślił nazwę Szczecinek. Jakby tak faktycznie było i gdzieś by się taka teoria potwierdziła, wydaje mi się że powinna ta postać bardziej w świadomości mieszkańców zagościć. Może jakaś nazwa ulicy albo placu, albo chociaż alejki w parku? :)

Śledztwo trwa :)
mappa_1849_1.jpg
mappa_1849_1.jpg (132.25 KiB) Viewed 8113 times
mappa_1849_2.jpg
mappa_1849_2.jpg (200.81 KiB) Viewed 8137 times
Post Reply